
16
SeptemberALEF-BET, czyli hebrajski alfabet
Autorka wpisu: Julia Sekulska
Język hebrajski należy do rodziny języków semickich, a świadectwa spisane w tym języku sięgają nawet III tysiąclecia przed Chrystusem. Hebrajski, język Biblii, jest formą mówionego języka kananejskiego na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego. „To cud, że przetrwał” – tak o języku hebrajskim mówią uczeni, ponieważ żaden inny kraj nie znał i nie zna alfabetu hebrajskiego.
A więc co z tym tajemniczym alfabetem?
Alfabet hebrajski składa się z 22 liter, a wśród nich nie ma rozróżnienia pomiędzy literami wielkimi i małymi. Literki przypominają jakby „rusztowania” i zapisywane są oddzielnie, nie bez powodu nazywany jest też „pismem kwadratowym”. Dodatkowo, 5 liter występuje w innej, końcowej formie, gdy pojawia się na końcu wyrazu.
Alfabet hebrajski nie zawiera samogłosek – można więc powiedzieć, że czytając dane słowo, trzeba wiedzieć, jaką samogłoskę należy wymówić. Im więcej słów poznaje się w j. hebrajskim, tym bardziej staje się to instynktowne, ponieważ wiele części mowy takich, jak grupy czasowników czy rzeczowników posiada podobny wzór samogłoskowy. Słowa zbudowane są w oparciu o rdzenie (hebr. szoraszim) składające się najczęściej z 3 spółgłosek.
Czy język hebrajski jest trudny?
Do czynników, które w największym stopniu utrudniają naukę hebrajskiego, należy specyficzny kształt liter alfabetu, brak zapisu samogłosek, oraz kierunek czytania od prawej do lewej strony. Jeśli ktoś jest leworęczny, być może ucieszy się, że może pisać piórem bez rozmazywania atramentu dłonią. Ale mamy dobrą wiadomość także dla praworęcznych: jeśli zmieniamy kierunek pisania lub rękę, którą piszemy, wpływa to na bardziej równomierną pracę półkul naszego mózgu 😊
Pora zagłębić się w szczegóły i zbadać język od środka.
Wyjątkowe litery
Jedno „h” to za mało
Warto zwrócić uwagę, że w j. hebrajskim istnieją dwie 3 litery „H”: „ה” najbardziej delikatne
i łagodne, wymawiane jak polskie „h” , „ח” i „כ” – charczące, ostre i gardłowe, wymawiane jak szorstkie „ch”. Oprócz tego w hebrajskim pojawiają się 2 litery „K”: „ק” i „כ” oraz 2 litery „T”: „ת” i „ט”.
Odebrano im głos
2 litery hebrajskie często są nieme w wymowie: „א” i „ע” – w przeszłości były one wypowiadane gardłowo, jednak z biegiem czasu ten sposób wymowy zanikł. Litera „ה” może być także niema, jeśli pojawia się na końcu wyrazu. Znaczna część Izraelczyków omija tę literę w mowie potocznej.
„Begadkepat”
3 hebrajskie spółgłoski: „ב”, „כ” i „פ” wymawiane są inaczej w zależności od miejsca występowania w wyrazie. Jeśli pojawiają się na początku wyrazu lub po sylabie zamkniętej, przyjmują one „dagesz”, który powoduje wymowę „zwartą”. Jeśli natomiast występują gdziekolwiek indziej wymawiane są „szczelinowo”. Te spółgłoski określa się nazwą „begadkepat” ze względu na charakterystyczne spółgłoski należące do tej grupy.
Spółgłoska | Wymowa zwarta | Wymowa szczelinowa |
ב | b | w |
כ | k | ch |
פ | p | f |
Każda litera w alfabecie hebrajskim ma też swój odpowiednik liczbowy, który oznacza! W poniższej tabelce został przedstawiony cały alfabet hebrajski wraz z nazwą poszczególnych liter, odpowiadającą im wartością liczbową i wymową.
אלפבית
ALEFBET, czyli hebrajski alfabet
wymowa | nazwa | wartość liczbowa | druk |
nieme | alef | 1 | א |
b / w | bet / wet | 2 | ב |
g | gimel | 3 | ג |
d | dalet | 4 | ד |
h / nieme | he | 5 | ה |
w | waw | 6 | ו |
z | zajin | 7 | ז |
ch | chet | 8 | ח |
t | tet | 9 | ט |
j | jud | 10 | י |
k / ch | kaf / haf | 20 | כ |
l | lamed | 30 | ל |
m | mem | 40 | מ |
n | nun | 50 | נ |
s | samech | 60 | ס |
nieme | ajin | 70 | ע |
p / f | pe / fe | 80 | פ |
c | cadi | 90 | צ |
k | kuf | 100 | ק |
r | resz | 200 | ר |
sz / s | szin / sin | 300 | ש |
t | taw | 400 | ת |
Samogłoski, a jednak!
Wcześniej mówiliśmy, że w języku hebrajskim nie ma samogłosek, ale, aby wspomóc proces odczytywania słów, żydowscy uczeni Tory zwani Masoretami stworzyli około VIII wieku naszej ery system zapisywania samogłosek, który używany jest do dziś. Polega on na stawianiu znaków pod literą lub obok niej – mogą to być kropki czy linie. Te znaki nazywane są „nikudami”, a każdy z nich przypisany jest wymowie danej samogłoski.
| םֲ | םָ | םַ | [A] |
םֱ | םֶ | םֵי | םֵ | [E] |
םֹ | םֳ | םָ | םוֹ | [O] |
|
| םִי | םִ | [I] |
|
| םֻ | םוּ | [U] |
Języki żydowskie
Języki żydowskie to języki, które rozwinęły się wśród Żydów mieszkających w diasporze. Cechami charakterystycznymi tak zwanych języków żydowskich są m.in.:
- zapis literami alfabetu hebrajskiego
- wpływ języków miejscowych na słownictwo związane z życiem codziennym
- znaczny udział słów pochodzenia hebrajskiego na określenie terminów związanych z religią i prawem żydowskim
Jidysz:
z niem. Jüdisch – „żydowski”, język Żydów aszkenazyjskich.
W średniowiecznej literaturze rabinicznej pojęcie „Aszkenaz” utożsamiano z ziemiami niemieckimi
skład: 75% słownictwo germańskie, 15% hebrajskie, 10% słowiańskie
Ladino:
zwany też judezmo, sefardyjskim lub judeo-hiszpańskim, język Żydów sefardyjskich, wygnanych wraz z muzułmanami w 1492 roku z Hiszpanii przez katolickich monarchów. Termin „Sefarad” pochodzi z Biblii Hebrajskiej z Księgi Abdiasza. Skład: średniowieczny hiszpański kastylijski + hebrajski (dodatkowo: arabski, grecki lub turecki w zależności od regionu)
Ciekawostki językowe:
Język hebrajski wcześnie zaczął być uznawany za laszon hakodesz („święty język” lub „świętą mowę”), niestosowny do używania w celach niereligijnych i w mowie codziennej. Dlatego też przez wieki traktowano go jako „język Boga”, a nawet dzisiaj w kręgach ortodoksyjnych Żydów używany jest tylko podczas modlitwy.
Wiedząc teraz, że każdej literze w alfabecie hebrajskim przypisana jest wartość liczbowa, pojawia się pytanie: czy zastanawiałeś się kiedyś, dlaczego liczba 18 w judaizmie reprezentuje życie? Słowo „חי” (życie) w języku hebrajskim wymawia się „chai” i składa się ono z dwóch liter: „chet” i „jud”. „ח” reprezentuje liczbę 8, a litera „י” = 10. Te dwie litery dodawane razem dają 18. „L’Chaim!” , na zdrowie!
W języku hebrajskim występuje słowo „bałagan” [בלאגן] dokładnie odpowiadające polskiemu 'bałaganowi'. Korzenie tego słówka sięgają perskiego 'balakhana'. Obie formy są zapożyczeniami z rosyjskiego „balagan”, przy czym z rosyjskiego do hebrajskiego przeszła ona poprzez jidysz. Nawet dzisiaj można usłyszeć słowo „bałagan” we współczesnych hebrajskich piosenkach i w mowie.
„Sklepienie niebieskie” to w hebrajskim biblijnym „rakija” [[רקיע😊
Imię „Jezus” w języku hebrajskim brzmi „Jeszua” [ישוע] i oznacza ono „zbawienie, ocalenie”
We współczesnym języku polskim używamy wiele słów, które zaczerpnęliśmy z języka jidysz, języka Żydów aszkenazyjskich zamieszkujących w Polsce – są to tzw. „jidyszyzmy”, na przykład: git, ślamazarny, ksywka, melina i fajny.
Hebraizmy to zapożyczenia z języka hebrajskiego. W polskim większość z nich to elementy hebrajskie, które przeszły do polszczyzny wraz z przyjęciem chrześcijaństwa i nie mają odpowiedników w tłumaczeniu np.: amen, alleluja, belzebub, cherubin, eden, hosanna, sabat, serafin, szatan
Ponadto, do j. polskiego weszło wiele zapożyczeń znaczeniowych, czyli „biblizmów”, jak np.: jabłko Adama, syn marnotrawny, wieża Babel, niewierny Tomasz czy ziemia obiecana, pracować w pocie czoła, jak amen w pacierzu, co do joty, pierwsi będą ostatnimi, palec Boży, chleb powszedni imamona.
W języku hebrajskim w czasie przeszłym w czasownikach pojawiają się przyrostki, czyli końcówki przypisane do danej osoby tak, jak w języku polskim. Jednak w czasie przyszłym ma miejsce bardzo ciekawe zjawisko – oprócz przyrostków pojawiają się głównie przedrostki, czyli stałe części dodane na początku wyrazu. Na przykład: laszir (hebr. śpiewać)
Odmiana czasownika „לשיר” (laszir) przez osoby, czas przyszły | |
Osoba | Odmiana czasownika |
אני Ani (ja) | אשיר |
אתה Ata (Ty rodzaj męski) | תשיר |
את | תשירי |
הוא | ישיר |
היא | תשיר |
אנחנו | נשיר Naszir |
אתם\אתן | תשירו |
הם\הן | ישירו Jasziru |
Literatura:
•• Alfabet hebrajski - jasno i przystępnie •• (wersja mobilna) •• (iwrit.pl)
Hebrew : The Eternal Language (tsu.ge)
Język – Gmina Wyznaniowa Żydowska w Warszawie (jewish.org.pl)
Język hebrajski – pierwsze kroki: Hebrew Starter Pack - JĘZYKOWA SIŁKA (jezykowasilka.pl)
Nauczanie pisania i czytania w jezyku hebrajskim.pdf (uw.edu.pl)
The Online Hebrew Tutorial (morim.com)
Reviews
Comments